Het is weer tijd voor de jaarlijkse analyse van religie in Game of Thrones.
Een eerdere editie en vrij uitgebreide samenvatting van alle grote godsdiensten in die serie vind je hier.
Lees niet door als je nog niet in seizoen 7 rondhangt, want er kunnen spoilers in voorkomen.
1. De ontwikkelingen in King’s Landing
In de vorige seizoenen kwam er langzaamaan een strijd op gang tussen de gevestigde kerk van de zeven goden (The Faith of the Seven) en de vernieuwingsbeweging binnen die religie, geleid door The High Sparrow. Dat was een beweging die purisme en ascetisme tegenover de decadentie en luxe van de hoofdstad zette. Beetje een mix tussen Franciscus en jihadi’s, met hun rigide moraal én bewapende strijd.
Dat is nu voorbij, want Cersei heeft dat stuk van de hoofdstad weggebrand. Geen High Septon meer en geen High Sparrow. Alleen nog maar Cersei op de troon. Hier valt een interessant religieus verhaallijntje weg dat vooralsnog niet vervangen is.
Toch kan dat godsdienstige vacuüm nog interessant uitpakken.
Zo zie je dat Cersei niet meer op geestelijken vertrouwt, maar wel op Qyburn, die een beetje lijkt op de nazi-arts Mengele. Wetenschappelijke experimenten, niet gehinderd door religieuze bedenkingen.
En Cersei slaapt nu openlijk met haar broer. Wat tot voor kort een enorm taboe was (en een publiek geheim), is nu aan het licht gekomen. De kerk is afgebrand en de seksuele losbandigheid kan onbekommerd doorgang krijgen.
2. De traditionele goden
The old gods, een groep natuurgoden in de noordelijke bossen. Zie jij Sansa, Arya en Jon ze nog aanroepen? Nee, das war einmal. De oude bomen zijn nu een plek voor privégesprekken of stille mijmeringen. Arya gelooft nu in moord, Sansa in intrige en Jon is Jon. Bran heeft weer z’n heel eigen verhaal als individu-met-een-speciale-gave, maar die zie je ook niet meer bidden.
Daenerys, zie je die nog een beetje bidden? Een verdwaalde rode priesteres loopt nog weleens in haar hof rond en de Dothraki hebben waarschijnlijk nog altijd een band met hun paardengod, maar aan het hof wordt er eigenlijk alleen in Daenerys zelf geloofd. De saviour wiens naam vrijheid en welzijn moet betekenen, maar intussen soms toch ook echt even gewelddadige onderdrukking betekent, het lijkt soms het westerse christendom wel. Of?
The drowned god, de god van het zeevolk van Theon Greyjoy… Ook daar is de leider nog weinig religieus. Natuurlijk, oom Euron heeft zich nog laten dopen (what is dead may never die) maar hij heeft nooit in iets anders geloofd dan in zijn eigen moed en geweld – en in mooie vrouwen.
Ook bij de minder grote religies van Game of Thrones zie je een soort verslapping, een secularisatie en een beweging in de richting van leiders die vooral in zichzelf geloven.
3. De maesters
Samwell Tarly bivakkeert een tijdje tussen de maesters. Dat zouden dan de internationale theologen zijn, degenen die de oude heilige boeken het beste kennen van iedereen.
Tot Sams frustratie neemt niemand daar zijn waarschuwingen over het dreigende gevaar van de White Walkers serieus. Omdat een beetje academisch godgeleerde heel goed weet dat je aan alles moet twijfelen en dat je de oude volksverhalen nooit zomaar serieus moet nemen.
Zo wordt dat een beetje een cynisch clubje steeds minder relevanter wordende oude mannen.
Ze willen geen enkel risico nemen, ook niet als dat risico de wereld veel beter kan maken.
Ze willen niet overhaast spreken of handelen uit angst dat ze dom worden gevonden – of door intellectuele verlamming.
De maesters vormen een totaal zouteloze, ongevaarlijke kerk.
4. The Lord of Light
Misschien dat er nog een klein beetje vuur zit in de cultus van The Red God. Het is niet alsof je nog echt veel geloof terugziet bij Carice Melisandre, zijn vertwijfelde priesteres. Misschien nog ietsje meer bij knotjesman Thoros of Myr, maar ook hij was altijd al een wat sceptische opportunist.
Hoe dan ook werkt dit geloofsverhaal heel prima uit in combinatie met de komende strijd tussen de mensen en de doden – tussen de draken en de wintermonsters – tussen het licht en het duister. Misschien dat er daarom vooral rondom Daenerys nog wat oplevingen van deze religie zijn.
Het verhaal is ook heel catchy en duidelijk in z’n dualisme: er is een goede god, met de archetypische eigenschappen van ‘licht’ en ‘vuur’ en ‘leven’ enzo, en er is een boze tegenmacht die koud, dood en ijzig is.
Dit lijkt de twintigste eeuw wel
We zijn in Game of Thrones godsdiensthistorisch gesproken wat verderop in de twintigste eeuw gekomen. Hiervoor had je nog wat premoderne en moderne religieuze uitingen, maar in het huidige seizoen lijken die allemaal naar de achtergrond te verdwijnen.
Hopelijk gebeurt dat bewust en met een plan, en niet omdat hier nu eenmaal een blinde vlek zit bij de tv-scriptschrijvers die het stokje van George R.R. Martin steeds verder overnemen.
Dit is wat er gebeurde in de twintigste eeuw:
- Hier en daar werd religie door de overheid kapotgemaakt (zoals in de Sovjet-Unie), net als Cersei deed.
Daar bleven leiders over die alleen in zichzelf en wetenschap geloofden. Het volk bleef intussen latent religieus, want in de decennia na de val van de Unie sprongen de percentages gelovigen weer omhoog. - Academische theologie werd hier en daar heel seculier, postmodern en onuitgesproken. Zo kreeg je dus geloofsleiders die eigenlijk geen donder meer zagen in hun eigen traditie. Ze bakkeleiden onderling wat af, maar raakten vervreemd van de alledaagse realiteit en actualiteit. Ziedaar de maesters.
- ‘Bevrijding’ werd een soort substituut van grote geloofsverhalen. Ziedaar de seksuele revolutie die in het Lannister-bed plaatsvindt, maar ook de vergoddelijking van Daenerys, breaker of chains. En Jon Snow natuurlijk, die uit de dood opstond om het Noorden te leiden.
- Wat het nog wel even overleefde was een New Age-achtige onuitgesproken en vrij basale spiritualiteit, circulerend rondom metaforen met ‘licht’ en ‘leven’. The Lord of Light voldoet ongeveer aan dat plaatje. Net als New Age staat ook dat geloof in het teken van apocalyptiek: er gaat binnenkort iets groots gebeuren, een nieuwe tijd breekt aan.
- Intussen hebben we niet meer zo’n vastomlijnd geloofspakket, maar geloven velen nog wel ‘dat er meer tussen hemel en aarde is’. Zo zie je dat figuren als Bran, Arya, Daenerys, Thoros en Melisandre wel speciale gaven hebben, maar ook niet helemaal precies weten wat en waarom en hoe lang en wanneer en waartoe. Er lopen gewoon wat paranormaal begaafde mensen tussen de massa.
Hoe gaat dit verder?
De serie zelf doet nog even een gooi naar hoe het waarschijnlijk verder zal gaan. Ik denk dat er wordt toegewerkt naar een narratief dat zegt:
Het kwaad dat ons nu bedreigt is zo groot dat het geen reet meer uitmaakt wat je wel of niet gelooft – bid tot de god tot wie jij wilt bidden maar vooral: sluit je aan bij de goede kant, we redden dit alleen als we allemaal samenwerken.
We zullen zien of dit uitkomt.