Het dorp waar ik opgroeide is al anderhalf jaar in het nieuws vanwege de kerkelijke homofobie van haatdominee Kort. Maar met zijn aanklagers is ook meer aan de hand.
Corona was nog maar net in Nederland, we waren allemaal een beetje in paniek, maar dominee Anthonie Kort had al decennia getraind voor dit moment. Onheil vraagt om een onheilsprofeet, en die rol kan kan een steile calvinist wel spelen. De dominee schreef een brief aan de bestuurders van zijn dorp, Krimpen aan den IJssel. Daarin staat met zoveel woorden dat corona een straf van God is, omdat we allemaal gezondigd hebben.
Welke zonden zorgden dan voor dat rotvirus? De dominee noemt de lauwheid van de kerk en een bedorven leer (hier mogen theologen zoals ik ons waarschijnlijk aangesproken voelen). De christenheid moet zich opnieuw bekeren. Daarnaast moet de overheid aan de bak. Ze moet ‘afgodstempels afbreken’, abortus en euthanasie tegengaan, en de openstelling van Krimpense winkels op zondag moet worden teruggedraaid. Dit zijn SGP-standpunten met, als die ‘afgodstempels’ naar moskeeën verwijzen, een flinke scheut PVV. Ze zorgden niet voor ophef. De ophef kwam door de toevoeging dat ‘de roepende zonden die tegen de scheppingsorde indruisen, dienen uitgebannen’. Kom ik zo op terug.
Gelekt naar de media
Het was vast een van de vele brieven die de burgemeester en raadsleden van Krimpen a/d IJssel ontvingen, en hij werd natuurlijk laconiek terzijde geschoven door de politici. Normaliter zou het een brief zonder enig gevolg zijn geweest, en zo bedoelde de dominee hem ook: ‘Wij snappen ook wel dat veel ontwikkelingen niet eenvoudig zijn terug te draaien. De brief was meer bedoeld als een getuigenis’. Toch is de brief landelijk nieuws geworden, en dat is omdat iemand in de Krimpense raad hem besloot te lekken.
Hij kwam terecht bij Leon Houtzager, voormalig burgerraadslid voor de Krimpense VVD (voor als je je afvraagt in welke hoek we de lekker van de brief moeten zoeken). Die deed aangifte tegen dominee Kort, maar het Openbaar Ministerie deed niets met die aangifte. Daarna besloot Leon (die naar eigen zeggen ook via mediation contact met de dominee heeft gezocht, wat de dominee dan weer tegenspreekt) de vlogserie #BOOS van Tim Hofman aan te schrijven. Daar kun je bijvoorbeeld naartoe als je telefoon kapot is gegaan in een pretpark, of als de sportschool je heeft laten betalen tijdens een maandenlange lockdown. Het is een kanaal met meer dan een half miljoen abonnees.
Niet strafbaar
Er kwam een video online met de titel ‘DOMINEE ANTHONIE KORT wil HOMO’S VERBANNEN en dat MAG van ONZE GRONDWET. In de introductie zegt Leon dat dominee Kort heeft geschreven dat ‘homo’s eigenlijk verbannen moeten worden’. Hier slaan #BOOS en Leon al twee stappen over, want in de brief gaat het erover dat zonden tegen de scheppingsorde dienen uitgebannen. Daar vallen veel zaken onder. Denk aan echtscheidingen, one night stands en seks met dieren (ik verzin dit niet). Lang haar of een jurk bij mannen, kort haar of een broek bij vrouwen, alles wat een traditionele visie op de door God geschapen natuur eventueel zou tarten. Al ontkent de dominee zelf dat hij er specifiek op doelde, het is veilig om aan te nemen dat hij óók homoseksualiteit op het oog heeft. Toch maak je nogal een gedachtensprong, en vooral een mediageniek frame, wanneer je het samenvat als een dominee die homo’s wil verbannen.
Het Openbaar Ministerie besloot dominee Kort niet te vervolgen. Volgens Leon Houtzager deden ze dat vanwege artikel 6, vrijheid van religie. Inderdaad geeft het OM aan dat dit een sterk grondrecht is en dat de dominee op basis daarvan niet vervolgd wordt, maar ze zeggen meer. In de volgende zin noemt het Openbaar Ministerie een ander, evenzo sterk grondrecht: de vrijheid van meningsuiting, en artikel 10 van het Europese mensenrechtenverdrag. Anders gezegd: als er helemaal geen vrijheid van godsdienst had bestaan, zou dominee Kort óók niet vervolgd worden. Hij heeft namelijk dezelfde vrijheid van meningsuiting als jij en ik, en in de meeste gevallen worden hufterige meningen daar ook door beschermd.
Leon Houtzager en Krimpen a/d IJssel
Voor het format van #BOOS is deze kwestie drie maten te groot, maar ze proberen het toch. Tim Hofman bouwt al langer een dossier op over de grondwettelijke vrijheden van godsdienst en onderwijs, en Leons verhaal paste hier goed in. Andersom was Tims grote publiek en breekijzer een geweldig vehikel voor de agenda van Leon Houtzager. Hij is namelijk geen bleue tiener die zijn telefoon zag crashen in Walibi: Leon heeft een jarenlange ervaring met politiek en activisme. Bijvoorbeeld als burgerraadslid van VVD Krimpen. Met hen kreeg Leon onder andere voor elkaar dat de regenboogvlag tweemaal per jaar wordt gehesen op het stadhuisplein van Krimpen a/d IJssel. Er kwam een Krimpens Regenboog Stembusakkoord. En de winkels mogen in Krimpen op zondag open. Hoezee!
Houtzager vertelt aan Tim dat de meeste Krimpense dominees gewoon met hem in gesprek wilden, groeide zelf niet op in de Mieraskerk van dominee Kort, en vond uit de kast komen in zijn voetbalclub het moeilijkste. Toch geeft hij aan dat hij zich als homo in Bible Belt Krimpen niet genoeg geaccepteerd voelde, en dat hij daarom naar Rotterdam is verhuisd. Ik kan me voorstellen dat Leon zich in de stad minder nagekeken voelt als homo en gun hem dat in alle plaatsen van de wereld. Toch herken ik me niet in zijn weergave van Krimpen aan den IJssel, waar ik ook ben opgegroeid. De meesten van mijn klasgenoten op de christelijke basisschool waren niet kerkgaand. De juf die mij daar leerde lezen en schrijven, woonde samen met een vrouw. Op de kansel in mijn kerk, een steenworp van dominee Kort, stonden met regelmaat lesbische en homoseksuele voorgangers.
Agressie
De Mieraskerk stond bij andere christenen en Krimpenaars bekend als een gesloten gemeenschap. Je was blij dat je er niet bij hoorde, en zij waren blij dat ze niet bij jou hoorden. Ze vormen, zoals Leon zegt, statistisch een twintigste van de Krimpense bevolking. Het is ongetwijfeld een valse steekproef, maar toen ik deze week een middagje in Krimpen was op familiebezoek, zag ik meer moslims lopen dan refo’s. Hoe dan ook is de meerderheid van het dorp niet kerkelijk, Bible Belt of niet. Waar Leon Houtzager schrijnende dingen meemaakt als homo, werd mijn reformatorische vriendin in de draaideur naar het winkelcentrum uitgescholden voor kerkrat, en mijn reformatorische vriend bekogeld door jongens van de openbare school. ‘De ander’ blijkt altijd weer agressie op te roepen, en dat is een vreselijke trek van de mensheid. Regenboogmensen en refomensen kunnen elkaar hierin een hand geven: ze vormen allebei een maatschappelijke minderheid, die buiten de eigen schuld helaas te vaak agressie oproept.
Agressie is waar de #BOOS aflevering in eindigt. In het begin ligt de macht overduidelijk bij de cameraploeg en de gouden kop van Tim Hofman die dat jaar drie Televizierringen verdiende. Daar kan een refodorpskerk niet tegenop. Daarna komt er echter een soort knokploeg aanzetten, die roept dat er klappen gaan vallen als de camera’s niet verdwijnen. De macht verschuift, volgens de duiding van #BOOS zelf, naar testosterongedrag van dominee Kort z’n fans. Volgens twee bronnen (1 en 2) lag er toen echter net een overleden man opgebaard in de kerk, en waren zijn familieleden afscheid aan het nemen toen #BOOS kwam opdagen. Dat is naar mijn weten (en desgevraagd) nooit weerlegd door de mediamakers. Als het klopt, kan ik de agressie wel begrijpen. UPDATE: Tim Hofman bevestigt dat dit klopt, en dat ze meteen zijn weggegaan zodra ze erachter kwamen. Een ongelukkige samenloop.
Machtsspellen
Dan maar een laatste redmiddel: Tim en Leon vragen de kijkers om een ‘vriendelijke’ brief naar dominee Kort te sturen. Dat eindigt met boze telefoontjes, seksspeeltjes en andere rotzooi in de brievenbus van de kerk, maar van die ellende nemen Tim en Leon vroom afstand. ‘Dat was nooit de bedoeling’, zeggen ze, maar dat klinkt een beetje hetzelfde als dominee Kort die beweert dat het nooit de bedoeling was dat homo’s zich onveilig zouden voelen in zijn gemeente. Het is nogal een verantwoordelijkheid om een invloedrijk persoon te zijn (over 1.500 kerkleden én over 500.000 YouTube-leden), en wat je roept is nooit vrijblijvend en wordt niet altijd even subtiel opgevolgd. In dit verhaal neem ik niemands act serieus: niet die van dominee Kort die zich in interviews voordoet als gemoedelijke opa. Niet die van Tim die ‘alleen maar iemand wil helpen die boos is gemaakt’ en niet die van Leon die prima zijn weg vond naar VVD, COC, BNN en Gerard Spong, maar steeds maar blijft doen alsof hij een machteloze jongen zonder medestanders is.
En het touwtrekken gaat door, want ook media-advocaat Gerard Spong bemoeit zich ermee. Voor de zaak die hij leidt is geld nodig, maar daarvoor crowdfunden COC en #BOOS en anderen, dus dat komt goed. Tot nu toe weten we van Spong dat hij de krankzinnige redenering heeft dat een geit meer rechtsbescherming heeft dan een homo. Dit vanwege een uitspraak uit 1969 waarin de rituele slacht wordt ingeperkt. ‘Men kan in ons land dus zelfs vanwege zijn geloof niet zomaar een geit slachten, maar wél zomaar vanwege datzelfde geloof een homo kwetsen’. Zelf speelt dominee Kort al met de gedachte om zijn derde boek vanuit de gevangenis te schrijven, net als de apostel Paulus, maar ik geloof dat hij zich voorlopig veilig kan weten, als zijn opponenten zulke quatsch uitslaan.
Verdraagzaamheid?
Het is moeilijk om samen te leven met verschillen. Democratie betekent dat gesluierde vrouwen, getatoeëerde jongens, transgender personen, meisjes met hoedjes, en alle etniciteiten dezelfde publieke ruimte delen. Leon Houtzager zal moeten aanvaarden dat één van de talloze kerken in Krimpen moeite heeft met het homohuwelijk (dat überhaupt pas 20 jaar bestaat, hoe graag we onszelf ook zien als vooruitstrevend). Dominee Kort zal moeten accepteren dat het stadhuis vlakbij zijn kerk de regenboogvlag hijst. Ze zullen zich aan elkaar storen, maar ze mogen het elkaar niet onveilig maken. Niet met suggestieve preken of brieven die agressie kunnen aanwakkeren bij gemeenteleden. Niet met topadvocaten of stoepkrijt of brievenacties die een in het nauw gedreven groepje laatste mohikanen nog verder in het nauw drijven. Ook niet met massamedia die het verhaal zwart-witter, groter en kwalijker maken dan het ooit had hoeven zijn.
– – –
Noot 1: kerkelijke homofobie is een zeer reëel probleem waartegen ook ik mij al sinds mijn studiejaren verzet. Het kan en moet veel en veel beter. Voor een 🏳️🌈veilige christelijke plek, klik hier.
Noot 2: dit stuk lees je gratis. Als je het werk een fooi waard vindt, doneer hier.