Is het niet wat zwaar, vraag ik me soms af tijdens een kerkdienst. Vroeg in de viering altijd weer die kyriëgebeden, waarin je Heer, ontferm u blijft bidden. Ontferm u over de zieken, zwakken, misselijken, eenzamen, het komt allemaal voorbij. Steevast noem ik dan ook het wereldnieuws. ‘Als we het journaal zien en we maken ons zorgen, Heer, ontferm u over uw wereld.’ Als ik eerlijk ben neem ik die bede in eerste instantie mee naar de kerk omdat ik weet dat daar veel ouderen zitten. En omdat ik weet dat veel ouderen het journaal (of anderszins het nieuws) volgen, en zich druk maken om de actualiteit.
Maar ook omdat ik het gevoel heb dat je vanaf het begin van de kerkdienst moet worden gewezen op je wereldburgerschap. Ik ben niet alleen ik, ik ben niet alleen mijn gezin, ik ben niet alleen mijn woonplaats – – ik ben mens, en daarvan zijn er zeven miljard. We zijn allen verbonden.
later that night
i held an atlas in my lap
ran my fingers across the whole world
and whispered
where does it hurt?it answered
everywhere
everywhere
everywhere.—Warsan Shire
Terwijl ik het kyrië bad, woedden er feitelijk zoveel oorlogen en tierde er zoveel onrecht op aarde dat het gebed eerder te licht dan te zwaar was. ‘De steppe zal bloeien’, zongen we dapper, en de enige manier waarop dat lied betekenis kan hebben is als het gezongen wordt door mensen die enigszins begrijpen wat een dorre vlakte is, een steppe die niet bloeit.
Is het niet wat zwaar, vraag ik me soms af tijdens een kerkdienst. Ik had vanochtend het immense voorrecht om het brood te breken en de wijn te schenken. Dan wil ik dat iedereen de wijn naar beneden hoort kletteren, als symbool dat we allemaal weleens op onze bek gaan. Dat onschuldig bloed soms op de grond stort als een gretige oktoberbui. Dat een mens te zijn op aarde ook betekent: bloedverwant zijn van vele, vele anderen.
Dan wil ik dat iedereen het brood hoort breken. Kruimels die onhandig op de tafel vallen, stukken die ongelijk verdeeld zijn, een rommelige bende omdat niemand zonder (kleer)scheuren uit dit leven kan komen. Iedereen krijgt een stuk brood als symbool voor de gebroken lichamen van jezelf, je naasten en je verre naasten. Als uiting van die oude christelijke belijdenis dat we allemaal verschillende ledematen van hetzelfde lichaam zijn, verschillende stukken van een en hetzelfde brood.
De dienst draaide vandaag om Hagar en Ismaël. Die twee zijn in de Hebreeuwse Bijbel beland terwijl ze helemaal geen voorouders zijn van de Joden. Waarom? Omdat ze net zo goed wél hun voorouders hadden kunnen worden. Omdat het medemensen zijn, bloedverwanten die pijn hebben geleden – – en die pijn moet je kennen. Geen brood mag onopgemerkt worden gebroken, geen wijn mag onopgemerkt worden vergoten. Hagar en Ismaël zijn geen uitverkoren aartsouders geworden, maar ze hebben wel een verhaal met God, ze kregen wel twaalf stammen vol nakomelingen. Die verhalen doen ertoe, dat nageslacht mag er wezen, zij moeten gekend worden.
Terwijl ik dat brood brak stierven er misschien wel meerdere onschuldige medemensen in onontwarbare conflicten, in ongezien geweld, in onoplosbare spiralen van geweld. Er gaat een verhaal rond over Bono, dat hij een concert stillegde en eens in de zoveel seconden in zijn handen klapte. ‘Elke keer dat ik in mijn handen klap’, zei hij na een tijdje, ‘sterft er een kind van de honger’. Een man uit de zaal schreeuwde: ‘Klap dan toch niet met je handen, jij idioot’. Maar zo werkt het niet.
Als we het brood niet breken, de wijn niet laten klateren, het kyrië niet bidden, vallen die onschuldige slachtoffers nog net zo goed. Wij denken er alleen niet aan. Wij trekken ons terug in de valse veiligheid van praise of poëzie, vrome zelfbevestiging of wereldvreemde dogmatiek, gezellig gemeentezijn of een welkome mindfulness tijdens het stil gebed. Maar daar pas ik voor als de solidariteit ver te zoeken is.
Naar de kerk kom je in de eerste plaats om radicaal medemens te zijn.
En zeker, grote God, dat is zwaar.
Crowdfund mijn werk
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je mij om onafhankelijk theoloog te blijven.