Deze week hield ik bij wijze van experiment een korte live-preek op Periscope. Voor wie het gemist heeft: hier een geschreven versie.
Het verhaal van Jona is één van de bekendere bijbelgedeelten. Althans – tot op een bepaald punt. We weten allemaal iets over een vis, en daarmee basta. Volgens mij gaat het verhaal net iets dieper…
Jona die in opstand komt
Het verhaal begint lekker Oudtestamentisch: onze held krijgt van God de opdracht om de grote, goddeloze stad Nineve aan te klagen, ‘want het kwaad dat ze daar doen is ten hemel schreiend’.
Jona vertrekt inderdaad, maar dan precies de andere kant op. Misschien omdat hij zich liever verschanst in zijn eigen gelijk, dan dat hij de ontmoeting met andersdenkenden aangaat. Maar voor wie in een God gelooft die het goede wil voor de hele wereld, is de eigen vertrouwde gemeenschap vaak niet de place to be…
Er steekt een hevige storm op en het schip waarmee Jona wilde vluchten, dreigt te vergaan. Jona weet wel waardoor het komt – door hém – en stelt voor dat de medereizigers hem in zee gooien (‘jonassen’). De storm gaat liggen en God laat Jona niet verdrinken, maar opslokken door een grote vis, in wiens buik Jona drie dagen overleeft.
Preek Jona niet kapot!
En daar pauzeren we even. Want tot daar reikt de bijbelkennis van de meesten. En het zorgt ervoor dat verschillende soorten mensen precies doen wat Jona deed – de ontmoeting ontvluchten en zich verschansen in een clubje geestverwanten.
Een bepaald type ontkerkelijkte zegt, zoals die jongen in mijn catechisatie-klas die boer wilde worden en veel wist van dieren en hun verteringssysteem:
Dat kan nooit, drie dagen in de buik van een vis overleven. Die maagzuren verteren je.
En zij leggen het boek en het christendom opzij, als volwassenen die zeggen: ik vier geen Sinterklaas meer, want het kan toch nooit dat één man heel Nederland in één avond van cadeautjes bedient.
Aan de andere kant verschanst een bepaald type gelovige zich ook weer in het eigen gelijk:
Het is echt gebeurd, want het staat toch in de bijbel en bij God kan alles.
Nu is het ieders goed recht om over Jona en de vis te geloven wat men wil, maar preek Jona niet dood door te focussen op het aspect van de vis en z’n maagzuren. Daar is een verhaal niet voor bedoeld – het verhaal wil ons natuurlijk veel diepere dingen leren dan een historisch ofwel ahistorisch verslag van een man in een vis.
Wat is dan wél de les?
De échte les is, zeggen sommigen dan: de onontkoombaarheid van het lot. Want kijk maar wat er gebeurt. Jona wil vluchten, maar een storm steekt op, een vis spuugt hem terug en hij belandt hoe dan ook in Nineve.
Maar zo’n les doet mij te veel denken aan Griekse mythen. Mythen waarin de hoofdpersoon een god boos maakt, die god met natuurrampen komt en het hoofdpersoon toch z’n lot niet ontkomt.
De bijbel is meer een boek met verhalen waarin het lot juist wél wordt omgekeerd. En dat lijkt mij ook de conclusie van het boek Jona. Wat gebeurt er namelijk ná het overbekende verhaal met de vis? Jona gaat toch naar Nineve, de hele stad bekeert zich en Gods oordeel valt wel. Vrolijke omkering van het lot.
Vrolijk, behalve voor Jona. Want die wordt kwaad: ‘ik wist wel dat je genadig en liefdevol was, God, waarom leef ik eigenlijk?’. Sja. God solt nog even met Jona door de boom die hem schaduw geeft, te vernielen. Jona wordt nóg bozer, want nu zit hij in de hitte. En dan komt de clou, in Gods woorden: ‘Als jij al zoveel van die boom hield, hoeveel te meer houd ik dan van een hele stad vol mensen en dieren?’.
Wie stopte met lezen bij de vis, om welke reden dan ook, miste die magnifieke wending in het verhaal.
Preek Jona tot het einde!
Dit verhaal vertelt oncomfortabel genoeg
dat de plek waar je moet zijn niet je eigen veilige gemeenschap is,
van mensen die er allemaal hetzelfde over denken,
maar juist die enge buitenwereld die je vermijdt.
Dit verhaal gaat oncomfortabel genoeg over de Ander,
de inwoner van een grote goddeloze stad,
die meer van God begrijpt dan Gods eigen profeet.
Dit verhaal gaat oncomfortabel genoeg over
een gelovige die kwaad wordt op God,
omdat Gods liefde groter is dan zijn eigen bekrompen hartje
En dát verhaal is eigenlijk nog ongeloofwaardiger dan een man die drie dagen in de buik van een vis overleeft,
maar het is me alles waard om te geloven dat het waar is.