Het is maar weinig voorgekomen dat ik zo zat te zweten tijdens een theatervoorstelling. Remco Veldhuis was de gastheer die in Lang verhaal kort de bijbel in een krappe twee uur voor ons zou samenvatten. Ik was de enige theoloog in de zaal, maar dat wist Remco natuurlijk niet.
Zelf bleef ik ook liever incognito. Ik voelde een raar soort spanning, een algeheel ongemak bij het feit dat ik daar machteloos op de tribune zat terwijl een buitenstaander een avond over mijn vakgebied zou orakelen. Maar ik wou juist dat ik jou was…
Preekmaker, blijf in je schoen
Hoe de voorstelling was ga ik hier niet uitgebreid bespreken. Ik ben geen cabaret-recensent, zoals ik ook geen tandarts of schoenmaker ben. En Remco Veldhuis geen theoloog, wat voor mij hier het meest spannende en relevante element van het verhaal is. Het verklaarde mijn zweethandjes, in ieder geval.
Hoe dan ook, in het kort: de show was op z’n best als Remco het persoonlijk en dicht bij zichzelf hield. Op z’n zwakst als hij het lollig actueel probeerde te maken. Op z’n scherpst als bleek dat hij zijn huiswerk goed had gedaan en net even wat beter in z’n materiaal (de bijbel) was gedoken. Ongeveer zo zou ik een gemiddelde preek waarschijnlijk ook recenseren, trouwens.
Het begin: speel het spelletje mee
Okee, we maken eerst twee afspraken, voor de komende twee uur.
Afspraak 1: God bestaat.
Afspraak 2: alles wat in de bijbel staat, is waar.
Zo begon Veldhuis zijn show. Ik hoorde geen protest vanuit het publiek: blijkbaar was het voor niemand een probleem om voor een uurtje of anderhalf, twee welwillend mee te spelen volgens de regels van het heilige boek. Wat dominees nog amper lukt, kreeg de cabaretier nog moeiteloos voor elkaar.
Een aandachtig publiek dat zin heeft om de bijbel eens goed onder handen te nemen, mee te spelen volgens de regels van dat boek en de heilige traditie en er even geen flauwe spelbrekersvragen op af te vuren.
Zo niet in de kerk…
Het was in de maand dat ik in de aanloop naar een vrijzinnige kerkdienst werd opgebeld. Of ik dat achterhaalde Onze Vader achterwege wilde laten. Of ik het archaïsche woord Heer wilde vermijden. Dat de bijbel geen must was, een mooi boeddhistisch verhaal mag ook. En (‘ik durf het bijna niet te zeggen’) ook het woordje God is niet onomstreden, werd mij verteld. Uiteindelijk heb ik de kerkgangers getrakteerd op twee stevige Oudtestamentische schriftlezingen, maar dat terzijde.
Een beetje de omgekeerde wereld, dus. De cabaretier spreekt met me af dat God bestaat, al is het maar voor anderhalf uur. De kerk spreekt met de predikant af dat God niet per se heel erg nodig hoeft te bestaan, ook niet in z’n eigen kerkdienst.
Cabaretiers zijn de nieuwe dominees
Dit is wat Lang verhaal kort ons leert: dat er nog best publiek is voor de bijbel. Dat degene die de bijbel voor een publiek vertegenwoordigt zich niet steeds moet verontschuldigen of gemaakt hip en eigentijds moet doen – nee, speel maar gewoon het bijbelse spelletje mee.
En dat cabaretiers de nieuwe dominees zijn. Waar wij theologen over elkaar heen rollen om eindelijk de eerste normale bijbelverteller bij Pauw aan tafel te zijn, schoof Remco Veldhuis even rustig bij RTL Late Night aan om zijn relishow aan te kondigen. Cabaretiers zijn sowieso de meest genode gasten bij onze grote talkshows.
Zoek de profeten en priesters maar in het cabaret
Cabaretiers, de profeten die ons nog mogen vertellen wat er misgaat (Theo Maassen over de visieloze Rutte!). Cabaretiers, de pastors die ons kleine liedjes van troost aanbieden (Claudia de Breij met haar Mag ik dan bij jou). Herman Finkers die het flikt om Augustinus in een Oudejaarsconference te verwerken, Remco Veldhuis die de hele bijbel nog eens doorploegt met doorsnee theaterpubliek.
Cabaretiers zijn de nieuwe dominees. Misschien waren dominees vanouds ook wel meer als cabaretiers. Jesaja die bezopen priesters imiteert. Ezechiël die zijn koeken op stront bakt (okee, het is de vraag of hij daar zelf om kon lachen). Jezus met zijn gekke verhalen met een geinige wending (ons gein is afgeleid van het Hebreeuwse woord voor genade).
Wat kunnen wij dominees beter doen?
Misschien gaat het mis doordat dominees zich te veel zijn gaan verontschuldigen voor zichzelf. Niet meer de moraal, de groteske droom, de kitscherige troost, de megalomane maatschappijkritiek durven te leveren. Bang zijn voor de oubollige klank van hun eigen traditie.
Misschien gaat het mis doordat dominees te veel op Paulus willen lijken. Dus lieten we humor en kunst links liggen en focusten we ons meer op systematische theologie met een koppeling naar kerkelijke ethiek.
Veel te saai! Of zelfs eng en gevaarlijk. Laten we dat maar aan de geniale Paulus overlaten. De rest van ons kan beter op de cabaretiers van vandaag letten: niet bang zijn, gewoon verhalen vertellen en waar nodig vlijmscherp uithalen. Als we die rol met verve oppikken zitten we vanzelf weer bij Tan en Pauw. Ons materiaal is namelijk zo tijdloos, onbetaalbaar en nodig.
Aanleiding: Remco Veldhuis bij Humberto Tan (zie onder) en de show Lang Verhaal Kort (linkje hier)