We moeten dit even positief beginnen: ooit had Rob Bell potentie. Hij schreef het mooie Velvet Elvis (binnenkort eindelijk in het Nederlands), kwam met een sympathiek relletje over de onzin van de eeuwige hel en wist als theoloog Oprah voor zich te winnen. Dat kunnen we niet allemaal zeggen.
Helaas! De ijdelheid ligt altijd op de loer. Als een tweesnijdend zwaard: de succestheoloog kreeg meer aandacht voor zijn eigen populariteit en minder aandacht voor theologische verdieping. Om de leegte te maskeren vult hij nu zijn blogs met grote beweringen over Revolutionaire Bijbeluitleg die hij nergens waarmaakt, benevens veel grapjes die ons de indruk geven dat Rob vierentwintig keer achter elkaar aan het Heilig Avondmaal gaat voor hij begint te schrijven (en daarbij het brood laat liggen).
Het laatste kunststukje: de piemel van Mozes
Het laatste pareltje in de zwijnenstal van Rob Bells blogverzameling vinden we tot mijn grote verdriet hier op Lazarus. Rob citeert het volgende bijbelvers:
Honderdtwintig jaar oud was Mozes toen hij stierf. Tot het laatst toe waren zijn krachten niet afgenomen en zijn ogen niet verzwakt.
Vervolgens zoomt Bell in op dat woordje ‘krachten’, om te betogen dat het letterlijk ‘vocht’ betekent en een eufemisme is voor seksuele potentie. Lees je het zo, dan weten we dus dat Mozes geen erectieprobleem had toen hij stierf. Komen we zo nog op.
Wat doet het ertoe?
Eerst nog even Rob Bell.
Anders gezegd: de Bijbel is enorm fascinerend, met al z’n nuances, spitsvondigheden en eufemismen. Er lijkt geen einde aan te komen, en dit vers is daar een mooi voorbeeld van.
U hoort het: na al zijn poespas over *Nieuwe Verrassende Manieren Om De Bijbel Te Lezen En Er Weer Geweldig Van Te Gaan Houden* komt oom Rob met dit ene schamele voorbeeld: er staat iets over het libido van Mozes.
Het zal aan mij liggen, maar de laatste keer dat ik de zin ‘dit boek moet je echt lezen, er komt namelijk seks in voor’ hoorde, was toen ik 15 was en een keuze uit de literatuurlijst moest maken. Vond ik toen al puberaal van mijn klasgenoot.
Om mijn punt te bewijzen ben ik gisteren naar de boekhandel geweest. Ik drukte elke bezoeker een exemplaar van Bernlefs ‘Hersenschimmen’ onder de neus met de tekst: ‘Koop dit boek, er komt een bejaarde man met een stijve piemel in voor’.
Werd de winkel uitgezet. Niets verkocht. Mijn verdiende loon – en datzelfde geldt voor Rob Bell.
Maar nu inhoudelijk
Dan nog even de redenering zelf. Want gaat de tekst wel echt over Mozes’ libido, in tegenspraak met wat elke bijbelvertaler ooit heeft besloten? We luisteren naar Rob.
Het woord kracht dat hier gebruikt wordt in het Hebreeuws is het woord leho en het komt maar één keer voor in de Bijbel.
Goed, technisch gezien staat er leḥoh. Die laatste -h staat er wel maar hoort er grammaticaal eigenlijk niet. Kan wijzen op een schrijffoutje of op archaïsch Hebreeuwse spelling. Die ‘o’ duidt eigendom aan (‘zijn krachten’). Het woord zelf was waarschijnlijk leaḥ. We stuiten hier al op twee vertaalproblemen: een onverklaarbare -h uitgang en het feit dat het woord maar één keer voorkomt in de hele bijbel.
Letterlijk betekent het vochtigheid of frisheid.
Wacht even.
Dus Rob vertelt ons eerst dat een woord maar één keer in de bijbel voorkomt – en vervolgens weet hij ons wel de letterlijke betekenis ervan te geven? Wat is het toch een alleskunner. Maar laten wij even logisch redeneren. Als een taal is uitgestorven en je hebt maar één verzameling teksten in die taal waar je geen woordenboek bij kreeg – hoe kun je dan ooit de letterlijke betekenis achterhalen van een woord dat maar één keer in die teksten voorkomt? Precies, dat kan niet.
Hoe kom je achter de betekenis van zo’n woord?
Een woord dat maar eenmaal voorkomt in de bijbel noemen wetenschappers een hapax legomenon. Dit kun je doen om achter een mogelijke betekenis te komen:
1. De oudste bijbelvertalingen lezen
De oudste vertaling is de Griekse (die door Paulus al gebruikt werd) en later kwam er een in het Latijn. Die mensen stonden dichter op de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst dan wij en waren niet gek. Nu lezen we in het Grieks en in het Latijn:
Mozes had al zijn tanden nog.
Geen ‘krachten’ of ‘libido’ dus, maar tanden. En inderdaad: leḥi is het Hebreeuwse woord voor ‘kaak’. Volg je de oudste vertalingen, dan lees je dat Mozes op zijn sterfdag nog scherpe ogen en een gezond gebit had. Makes sense.
2. Vergelijken met verwante Semitische talen
Vinden we een woord dat op leaḥ lijkt in een van de aan het Hebreeuws verwante talen? Dan kun je hieruit kiezen:
Goed, we springen naar de oudere naaste broer van het Hebreeuws: de Ugaritische taal. Daar vinden we lḥ in de betekenis van ‘kaak’ én lḥ in de betekenis van geschreven boodschap én lḥḥ als werkwoord: bevochtigen.
Dat laatste werkwoord komt in een Ugaritische passage op de volgende manier voor:
Vraag om het leven,
en ik zal het je geven dat je niet hoeft te sterven,
en ik zal je [lḥḥ]-en.
Het lijkt me duidelijk: het Ugaritisch gebruikt het werkwoord voor ‘bevochtigen’ hier in de betekenis van ‘leven geven’. Vers houden, anders gezegd.
3. Vergelijken met andere bijbelpassages
Je kunt de bijbel het best vanuit de bijbel zelf verklaren, en leaḥ komt dan wel nergens anders als zelfstandig naamwoord voor, maar het bijvoeglijk naamwoord laḥ vinden we wel degelijk op verschillende plekken.
Het woord heeft daar steeds een connotatie van ‘vochtig’ in de zin van ‘vers’. Over bomen die nog niet verdord zijn, druiven die nog niet verschrompeld zijn en de verse touwen waarmee Simson zich laat vastbinden. Die zijn allemaal laḥ. Onbedorven.
Concluderend is het dus een prima optie om, als de oudste vertalers ongelijk hadden met hun ’tanden’, leaḥ te vertalen als ‘frisheid’ – of ‘kracht’, zoals alle bijbelvertalingen tot nu toe hebben gedaan.
Waar gaat de tekst dan over?
Rob Bell leest op basis van rare gedachtenkronkels ‘libido’ in die kracht van Mozes. Dat mag, hoor, want libido is ook een onderdeel van fysieke fitheid. Maar dat is niet waarom de bijbelschrijvers besloten om het te vermelden. Zo ja, dan kun je net zo goed concluderen dat ze iets over Mozes’ scherpe ogen zeiden omdat ze wilden melden dat Mozes nog graag naar een goed stel tieten keek op zijn oude dag. Zo’n conclusie zegt alles over de interpretator en niets over de bijbelschrijvers.
Rob Bells uitleg over het ‘waarom’ van deze bijbeltekst raakt dan ook kant noch wal. Hij betrekt het op Mozes’ vruchtbaarheid:
Mozes was trouw aan zijn volk, wil de schrijver ons laten weten, en leverde zijn aandeel aan de voortgang van het erfgoed. Hij was er klaar voor.
Nou, dat is fijn, maar voor de voortplanting en het voortbestaan van het volk zal het niet veel helpen om een stijve loeier te hebben op je sterfdag, is het wel?
Nee, de bijbelschrijvers melden hier gewoon de goede gezondheid van Mozes op zijn oude dag om te laten zien dat hij niet ‘der dagen moe’ was. Hij was geen koning David die seniel in een bed lag, warm gehouden door een minderjarig meisje. Mozes had nog prima verder gekund… Maar toch moest hij dood.
Waarom? Omdat God hem en zijn leeftijdsgenoten de toegang tot het Beloofde Land had ontzegd. Dat is cru: decennia heeft Mozes na de exodus door de woestijn gezworven. Bereiken ze het land van melk en honing eindelijk, dan is Mozes nog fit genoeg om er lang en gelukkig te gaan leven – maar hij moet dood. Die schrijnende tegenstelling schetst de bijbelschrijver.
En Rob Bell dan?
We zetten het even op een rijtje. Rob Bell neemt een willekeurige bijbeltekst en doet vervolgens met veel omhaal van woorden een poging om die tekst leuk voor de lezer te maken. Dat meent hij te moeten doen door de tekst op seks te betrekken. Welja, alsof we nog niet wisten dat de bijbel vol seks staat (dan heb je echt niet goed gelezen). En alsof Mozes’ erectie ons ineens vol geestdrift aan het bijbellezen zet. Yeah, een penis! Wat een geweldig boek is dit eigenlijk!
Die link naar seks maakt hij door een Hebreeuws woord verkeerd te interpreteren na verschillende onwetenschappelijke omwegen. Intussen bereikt hij maar één ding: niet dat zijn fans meer bijbel gaan lezen, maar juist dat zijn fans meer Rob Bell gaan lezen. Rob Bell kan immers Hebreeuws en haalt daar geinige seksthema’s uit die wij niet in onze gewone bijbeltjes vinden. Onder het mom van waardering voor de bijbel dient zijn blog eigenlijk maar één doel: de grote Rob Bell-show.
We eindigen met een flauwe glimlach op z’n best. Een verkeerde bijbelinterpretatie in ons hoofd op z’n slechtst. Hoe dan ook zijn we noch in ons geloof, noch in ons intellect, noch in ons bijbellezen een millimeter verder gekomen. Op dat punt heeft Rob ons alweer meer dan 1200 woorden lang bezig gehouden met zijn weinig verheffende, slappe gelul.